«Համակվում ես վախով, երբ մտածում ես, որ մարդն ունի նաև մութ կողմ, որը սոսկ անէական թուլություններ ու թերություններից չէ բաղկացած, այլև ունի միանգամայն դիվական մեխամիզմ: Անհատը հազվադեպ է տեղյակ լինում սրանից: Անհավանական է թվում, որ անհատը երբևէ որևէ հանգամանքում կանցնի իր իսկ սեփական սահմանները: Սակայն բավական է, որ այդ անվնաս էակները կազմեն զանգված, ու այդժամ կառաջանա կատաղած մի հրեշ»:

Յունգը հայտնի է իբրև Ֆրոյդի ախոյան՝ վերջինիս մի քանի տեսական դրույթներին հակադրվելու պատճառով: Հոգու էությունը լուսաբանող մի շարք ծանրակշիռ աշխատություններում Յունգի կողմից առաջ են քաշվել հոգեբանության ոլորտում նշանակալի ազդեցություն թողած «հավաքական անգիտակցական» և «արքետիպեր» հասկացությունները: Արքետիպների մասին իր մոդելում Յունգը նշում է, որ մարդու անգիտակցականում կան իրարից առանձնացված մի քանի «ես»-եր (արքետիպեր), ովքեր տարբեր կերպ են ստիպում վերապրել կյանքը: Ընդհանրապես, մարդու մասին խոսելիս մենք պատկերացնում ենք նրա անձնավորությունը, սակայն, փաստորեն, գոյություն ունեն բազմաթիվ ենթաանձեր, որոնք կարող են ցուցաբերել ինքնուրույնություն և կամք, նաև՝ հակադրվել մեկը մյուսին: Նշված ենթաանձերից խիստ կարևոր են, այսպես կոչված, Ստվերն ու Պերսոնան՝ ինչպես անվանում է դրանց Յունգը:

Պերսոնան այն արքետիպն է, որը պայմանավորում է, թե ինչպես եմ ներկայանում աշխարհին և ինչ եմ ուզում լինել: Պերսոնան ձգտում է հարմարվելուն և նյութական աշխարհը վայելելուն: Persona բառը լատիներեն է և թարգմանաբար նշանակում է դիմակ, պատկերավոր ասած այս բառը վերաբերում է այն սոցիալական դիմակներին, որոնք մենք կրում ենք տարբեր սոցիալական իրավիճակներում, մարդկանց տարբեր խմբերի մեջ գտնվելիս:

Դրան հակառակ, Ստվերը անգիտակցականի մի մասն է, որը կազմված է ճնշված գաղափարներից, բնազդներից, մղումներից, թուլություններից, ցանկություններից, վախերից: Ստվերային անձն ի տարբերություն Պերսոնայի, քողարկված է և դրսևորվում է միայն հատուկ հանգամանքներում: Այս արքետիպով նկարագրում են մեր ամենամութ կողմը, այն ենթաանձը, որը ներկայացնում է անմշակը՝ վայրին, քաոսայինը, անհայտը: Յունգը հավատում էր, որ բոլոր մարդիկ կրում են այս ստվերային կողմն իրենց մեջ, որը շատ դեպքերում ստեղծագործ ներուժի հզոր աղբյուր է դառնում:

Նորածին մանուկը բնության բոլոր տարրերը ներառող ներդաշնակ ու հավասարակշիռ ամբողջություն է: Սակայն սոցիալական միջավայրում մեծանալիս՝ մեզ անընդհատ սովորեցնում են, որ աշխարհում կա բարի ու չար: Ու ահա, ճաշակելով բարու և չարի իմացության պտուղը՝ մենք բևեռանում ենք, քանզի ինքներս մեզ նույնպես սկսում ենք նայել և գնահատել այդ պրիզմայով՝ իրարից տարանջատելով մեր բարի ու չար դրսևորումները: Հասարակական կանոնների և նորմերի ազդեցության ներքո մենք որակավորում ենք գրեթե ամեն հատկանիշ՝ համարելով, որ կան հասարակության կողմից ընդունելի կամ ոչ ընդունելի որակներ: Ընդունված նորմերի հետ բախումից խուսափելու համար ոչ ընդունելի հատկանիշների համախումբը հետագայում դառնում է անգիտակցականում ապրող Ստվերի բովանդակությունը: Ինչպես շվաքն անբաժանելի է իրեն ծնող երևույթից, այնպես էլ Ստվեր արքետիպը անքակտելի է մեր Անձից, սակայն ի տարբերություն շվաքի, այն չի ենթարկվում մեր Անձին, այլ մի փոքր այլ տրամաբանությամբ է գործում:

Ինչպես ասում է Յունգը՝ այն, ինչին մենք անվանում ենք քաղաքակիրթ գիտակցություն, խզել է կապը մեր հիմքային բնազդների հետ, որոնք սակայն չեն անհետացել, այդ բնազդները պարզապես կորցրել են կապը գիտակցականի հետ, այդ իսկ պատճառով ինքնահաստատվելու համար հարկադրված են երևան գալ անուղղակի ձևերով: Այսպես կարող են ի հայտ գալ տարբեր նևրոտիկ ախտանիշեր, տրամադրության չհիմնավորված տատանումներ, անսպասելի մոռացություն, խոսքի վրիպակներ:

ժամանակակից մարդը տեղյակ չէ իր պառակտված վիճակից: Անձի կողմից գործի դրված հոգեբանական պաշտպանական մեխանիզմների շնորհիվ մենք շատ հազվադեպ ենք տեսնում այդ իրողությունը՝ շարունակելով կուտակել այս մութ ցանկությունները, դրդապատճառները և վախերը անգիտակցականի անկյուններում: Ու սա կարող է մեծ վտանգ ներակայացնել: Երկար տարիներ ճնշելով ստվերը մեր ներսում, այն մի օր այնպիսի թափ է հավաքում, որ ջարդուխուրդ է անում ամեն տեսակի արգելք, որը միտված էր իրեն զսպելու: Ընթացքը կասեցնող շինությունը ցաքուցրիվ է լինում ահռելի մեծ հզորություն կուտակած ճնշումից, և արհեստականորեն արգելափակված ուժը դուրս է հորդում այնպիսի թափով, որն անկարելի է արդեն կասեցնել կամ որևէ կերպ վերահսկել: Այդպիսի հզորության ալիքները մեծ վնաս են հասցնում մեր առողջությանը՝ մենք հայտնվում ենք դեպրեսիայի մեջ կամ ձեռք բերում այլ հոգեբանական ու հոգեկան խնդիրներ:

Համաձայն եմ, որ մենք չենք կարող ազատություն տալ մեր այն կողմերին, որոնք չեն համապատասխանում հասարակության բարոյական հրամայականներին: Թեև երբեմն այս հարցում մեծ շփոթություն է տիրում, թե հատկապես ինչն է ընդունելի կամ անընդունելի հասարակության կողմից: Երբեմն ընդունելին խիստ հակասական է մի մշակույթից մյուսը և կարող է երկու իրար հակառակ իմաստներ կրել տարբեր մշակույթներում, օրինակ՝ աչքերի կոնտակտը արևմուտքում համարվում է մարդուն շփման մեջ ներգրավելու փորձ, մինչդեռ Ճապոնիայիում խիստ անհարգալից վերաբերմունք է: Սեքսուալ բաց սցենարներ պարունակող ֆիլմերը լավ չեն դիտվում պահպանողական բարքերով հասարակության մեջ, օրինակ հենց Հայաստանում, մինչդեռ եվրոպական կինոարվեստում դրանք միանգամայն նորմալ և ընդունելի են:

Սակայն հասարակության կողմից թելադրված բարոյական արժեքների պատճառով մենք փաստորեն հարկադրված ենք անընդունելի ճանաչվող մի շարք հատկություններ և հույզեր խնամքով թաքցնել ուրիշներից և առաջին հերթին՝ ինքներս մեզնից: էլ ինչպե՞ս բացահայտենք մեր ով լինելը, ինչպե՞ս բացահայտենք մարդու առեղծվածը: Անկարելի բան է իրական սիրով սիրել՝ նախքան ճանաչելը:

Կան հոգևոր ուսմունքեր, որոնք մեզ սովորեցնում են, որ մեր հիմնական դիրքորոշումը պետք է միտված լինի դեպի բարձր ու վեհ գաղափարներ, մենք պետք է անընդհատ ձգտենք դեպի բարձրագույնը, վեհը, դեպի լույսը: Սակայն եկենք մտածենք՝ մի՞թե հնարավոր է շարժման գոյություն, եթե չլիներ հակառակ բևեռը: Ո՛չ, իհարկե: Ուրեմն՝ ձգտելով միայն դրական բևեռին, առանց պատշաճ ուշադրություն դարձնելու բացասականին, մենք արհամարհում ենք մարդ լինելու ամբողջականությունը: Այսպիսի ուսմունքերը քարոզում են միայն դրական արժեքներ, ինչպիսիք են՝ սիրի՛ր դիմացինին, հարգե՛նք միմյանց, խաղաղություն բոլորիս, ներդաշնակություն, կարեկցանք, լրիվ մոռանալով ու արհամարհելով մեր մյուս կողմը՝ բարկությունը, վրեժխնդրությունը, վերահսկողությունը, վախը, ամոթը, մրցակցությունը, նախանձը, կիրքը…

Կան ամուսիններ, ովքեր պառակտում են իրենց կանանց՝ աստվածացնելով նրանց մայրությունը և խստագույնս պատժելով ոչ էրոտիկ միտումներ հետապնդող ցանկացած կանացի դրսևորում: Այդպիսի ամուսինների համար անտանելի է թվում համատեղել իգական սեռի այդ երկու կողմերի համատեղ գոյությունը ու նրանք, իրենց կամքից անկախ, դատապարտում են իրենց մշտական սեռական մերժման՝ կնոջ մոտ սեռական ցանկության անկման պատճառով: Մայր հանդիսացող կնոջ էրոտիկ կերպարն անհարիր է թվում մայրության սուրբ կերպարանքին, ուստի և այն անխնա կերպով ենթարկվում է արգահատման ու ՛՛գլխատման՛՛: Իրականում կնոջը երկատելու այս միտումը հզոր էներգետիկ աղբյուր է, որով սնվում է նմանատիպ տղամարդը՝ անտեղյակ լինելով նման աղբյուրի ստվերային բնույթի և կործանարար լինելու մասին:

Մինչդեռ առանց այս մութ կողմերը ճանաչելու և դրանք ընդհանուր կառուցվածքի մեջ ներառելու պատրաստակամության հնարավոր չէ առողջանալ: Բանալի բառն այստեղ ներառումն է, լատիներեն integratus, ինտեգրել, որը նշանակում է լրիվության բերել: Ներքին որակների ինտեգրելը նշանակում է տեր դառնալ և պատասխանատու լինել դրանցից յուրաքանչյուրի համար, այլ ոչ թե մասնակիորեն մերժել կամ հերքել դրանցից որոշները: Առողջությունը ամբողջացման և համալրման մեջ է, դրան հակառակ պրոցեսը դեզինտեգրումն է, ներքին տրոհումը, մասնատումը, իրարից անջատումը, առանձին կտորների բաժանումը: Այն անձը, ով անկարող է ամբողջանալու, ներառելու առանձին կտորներ, հատկապես մութ նշան ունեցողները, ուժեղ սթրեսային պայմաններում նյարդային անկում է ապրում: Իրականում տրոհված անձիք մեծ դժվարությամբ են ամբողջացման գալիս, քանի որ նրանք չունեն կենտրոն, որի շուրջ կարելի կլիներ հավաքագրել մասնատված կտորները, այդպիսի մարդիկ ապրում են անձի պերիֆերիկ հատվածներով:

Ինչպես ասում են վաղնջական ժամանակների իմաստունները. «Ի սկզբանե եղել է խավարը, լույսը ծնվում է խավարից, իսկ խավարը ծնվել է ինքն իրենից»: Լույսն ու խավարը կարիք ունեն մեկ-մեկու: Քանի դեռ մարդը չի հանդիպել խավարին, նա չի կարող գալ ներդաշնակության և ինքնահավասարակշռման: Հաճախ դաստիարակության մեջ շեշտը դրվում է բարձրագույն արժեքների հետևորդ դառնալու վրա, սակայն մարդը չի կարող վեհ գաղափարների մարմնավորող լինել, քանի դեռ նա չգիտի ինչ է ցածրագույնը, չի ճանաչել իր Ստվերի բովանդակությունը: Տան հիմքը կարևոր է ամբողջ շինության ամրության համար, քանի որ, եթե չկան ամուր հիմքեր, ինչքան էլ շքեղ վերանորգված լինեն վերնահարկերը, միևնույնն է՝ շինությունը մի օր փլվում է: Նմանատիպ կերպով և մարդը, եթե չի ճանաչել իր ցածրագույն հակումները, չի կարող վստահ լինել իր հոգեկան կայունության և առողջության ամրության վրա: Իզուր չէ, որ մարդու լրիվության գաղափարը խորհրդանշող Բուդդան և Աստծո որդի Հիսուսը նախքան արթնություն ապրելը անցել են Ստվերի աշխարհով՝ Բուդդան հանդիպեց Մարային, իսկ Քրիստոսը փորձություն անցավ անապատում: Նախքան լույսին գալը նրանք անցան խավարի միջով:

Հարկ է նշել, որ ստվերային կողմը ինտեգրել՝ չի նշանակում տեղի տալ մութ հոգեվիճակներին, ցանկություններին ու մղումներին: Տեղի տալ ասելով՝ նկատի ունեմ թաթախվել դրանց մեջ, որից այդ վիճակներն է՛լ ավելի մեծ ուժգնություն են ձեռք բերում: Ներառել ասելով նկատի ունեմ, որ պետք է ընդունել ստվերային կողմի գոյությունը, այն փաստը, որ այդ բանը կա, որովհետև միայն ընդունելու քայլն է թույլ տալիս պատասխանատվություն վերցնել և տեր դառնալ այդ տարրին: Հենց այն պահին, երբ անկեղծորեն ընդունում ենք այդ մութ տարրի գոյությունը, փոխանակ խուսափելու դրանից, այն դադարում է այլևս իշխանություն ունենալ մեզ վրա, քանի որ մեր այդ քայլով հնարավորություն ենք ստեղծում տարանջատվելու և տեսնելու, որ մենք այդ տարրը չենք: Ես Ես եմ, իսկ դա իմ մեջ գտնվող ինչ-որ տարր: Մեր մեջ պարզապես կան որոշակի մտքեր, որոշակի զգացողություններ և հակումներ, որոնք ինչպես գալիս են, այնպես էլ գնում են ու մինչև դրանց չենք նկատում, ընդունում դրանց գոյությունը, դրանցից չենք ազատվում, կարծես թե դրանց սպասումը մեզնից իրենց ինքնահաստատումը լինի, որով հանգստություն են ձեռք բերում և հեռանում մեզնից:

Հակառակ դեպքում, ինչքան խուսափենք և թաքնվենք Ստվերից, մեղադրելու ենք այլ մարդկանց իրենց ստվերային կողմերի համար, երբ իրականում գործ ունենք ինքներս մեր չբացահայտված Ստվերի հետ:

Ամբողջական և հավասարակշռված մարդը խորը ազնվության և գիտակից իրազեկության լույսի ներքո իր բոլոր մասերի հաշտեցմանն ու միավորմանը եկած մարդն է: Ու դա չի նշանակում մեր մութ կողմերին երես տալ, հանդուրժել դրանց ամենաթող ինքնագործունեությունը, այլ պատասխանատվություն ստանձնել մեր իսկ ընտրությունների և որոշումների համար: Սա շրջադարձորեն հակառակ է այնպիսի հոգևոր ուղղությունների, որոնք հերքում, խլացնում, խեղդում, ասկետիկ ինքնազսպմամբ «մաքրագործվում են չարից»:

Ստվերի հետ աշխատանքը անպայման չէ, որ մութ և մռայլ գործընթաց լինի, այստեղ կարելի է գտնել բազում ստեղծագործ և լուսավոր նյութեր, որոնք գաղտնի կերպով թաքցվել են մարդկանցից: Շատ հաճախ ստեղծագործ, եզակի, նորարական և տարբերվող գաղափարները ուղարկվում են մեր ստվերային Ես-ի մեջ, որովհետև դրանք չեն ընդունվում սոցիումի արդեն հաստատված ու կարգաբերված պահպանողական իրականության մեջ:

Որպեսզի առողջացում լինի, չարը և բարին պետք է փոխծածկեն միմյանց: Լույսը չէ, որ բերում է առողջացում, ոչ էլ՝ մութը, այլ այն կետը, որտեղ այդ երկուսը հանդիպում են: Այս գաղտնիքը բացահայտել են շատ վաղուց՝ հին քաղաքակրթությունները, շամանները, մայաները, ամերիկացի տեղաբնակ հնդիկները: Այս գաղտնիքի իմացության մասին է վկայում նաև քրիստոնեական սրբապատկերներում նշաձև տեսքով շրջագիծը, որն իր մեջ է առնում սուրբ Մարիամի կամ Հիսուսի պատկերները: Երկու հավասար շառավիղներ ունեցող շրջանների այնպիսի հատումը, երբ յուրաքանչյուր շրջանի կենտրոն հայտնվում է մյուսի շրջագծի եզրին, ստեղծում է այնպիսի գծապատկեր, որը լատիներենում ունի հատուկ անուն՝ Vesica piscis, թարգմանաբար նշանակում է ձկան պարկ, քանի որ գոյացող նշաձև գծապատկերը շատ նման է ձկան օդապարկին: Իտալերեն այդ նշաձև գծապատկերն անվանում են mandorla, որը թարգմանվում է նուշ: Մանդորլա կարելի է հանդիպել շատ սրբապատկերներում, գոթիկ ճարտարապետության մեջ, կաթոլիկ եկեղեցիների վարդակ պատուհաններին: Մանդորլան երկնքի և երկրի հատումն է, կամ Ոգու և Նյութի հատումը, և կարող է սահմանվել, որպես այն տեղը, որտեղ տեղի է ունենում վերածնունդ, վերափոխում և վերամարմնավորվում:

Իսկ հիմա ներկայացնեմ մի քանի պրակտիկ միջոցներ, թե ինչպես կարող ենք ընդգրկել խավարի հատվածը: Դա հնարավոր է իրականացնել ամենից առաջ գծագրելու կամ նկարելու օգնությամբ՝ ներքին լարումները թղթին կամ կտավին հանձնելով: Սա հնարավորություն է ստեղծում տեսանելի դարձնել և նյութականացնել այդ լարումը, թույլ է տալիս, որպեսզի ինքնադրսևորվի Ստվերը: Երեխաների հոգեբանության ոլորտում երեխային ճանաչելու ամենահեշտ ձևը նրան մատիտ և թուղթ տալն է՝ առաջարկելով, որ նա նկարի իր մտքին եկած ինչ-որ բան: Մեծահասակների դեպքում այս մեթոդն այնքան էլ արդյունավետ չէ, քանի որ մեծերը այնքան խորն են արտամղել, որ ստվերային կողմերը հեշտորեն դուրս չեն գալիս կտավի վրա: Սակայն եթե չվախենանք ինքնաքննադատությունից, հետևողական գտնվելու դեպքում աստիճանաբար ստվերային ես-ը կսկսի երևալ, և մենք կբացահայտենք մեր թաքնված կեսը:

Փայտագործությունը, կավագործությունը, երաժշտություն գրելը այնպիսի զբաղմունքներ են, որոնք մութ կողմերի վերհանման համար միջավայր են ստեղծում, և նյութի հետ առնչվող ստեղծագործ մարդն աստիճանաբար մաքրագործվում է իր ստվերային հատվածից և ի վերջո մոտենում ու հաղորդակից է դառնում իր իսկական էությանը, որով ծնվում է իրական արվեստը:

Ստվերի բացահայտման այլ ուղի է գրելը: Գյոթեի Ֆաուստը Պերսոնայի և Ստվերի հանդիպումն է: Գրելով մի պատմություն, որտեղ կստեղծենք մի կերպար, ում կարելի է վերագրել բոլոր մեր մութ կողմերը, երբ գրի առնենք մեր դրական և բացասական հույզերը, մտքերը, նկարագրենք դրանք, փորձենք խորանալ դրանց մեջ, ապա կրկին աստիճանաբար կմոտենանք մեր իրական էությանը:

Ուշադրություն դարձրեք ձեր պրոյեկցիաներին, մենք անգիտակցաբար պրոյեկտում ենք մեր ստվերային գծերը դիմացինի վրա, որպեսզի խուսափենք դրա հետ գործ ունենալուց: Ուշադրություն դարձրեք, որ մենք պրոյեկտում ենք ոչ միայն մեր բացասական, այլ նաև դրական կողմերը: Սա տեղի է ունենում որովհետև Էգոն վախենում է, որ այս կամ այն դրական տարրը ինտեգրելուց կխարխլվի իր հարմարավետ ամբողջությունը, ուստի Անձն անգիտակցաբար հրաժարվում է ընդունել այդ ազնվագույն տարրերը:

Հաճախ մենք պրոյեկտում ենք մեր դրական կողմերը այն մարդուն, ով հիացմունք է առաջացնում, ում սիրահարվել ենք, ումով հիանում ենք, հավանում ենք նրան: Պրոյեկցիան սարսափելի է, ոչ միայն որովհետև ծանրաբեռնում ենք մեր կողքիններին մեր ստվերային գծերով, այլ նաև նրանով, որ ֆետիշացնում ենք մյուսներին, նրանց վրա ենք դնում մեր բարեկեցության պատասխանատվությունը՝ զրկելով մեզ ինքնուրույնությունից և կորցնելով մեր ամբողջանալու հնարավարությունը:

Փակել

Պսակի առաջին գիշերը աղջիկը հղիանում ա։ Ծեր թագավորը հրաժարվում ա գահից, ու նրա տեղը թագավոր ա նստում փեսեն՝ նախրչու տղեն։ Սա էնպես խելքով ու իմաստությունով ա կառավարում երկիրը, որ ժողովուրդը սրտով սիրում ա ու պատվում սրան։

Վրա երկրորդ տարին թագուհին պառկում ա, բերում մի սիրուն տղա։ Աշխարհքն էլ իրանց սիրած թագավորի ու թագուհու հետ ուրախանում ա ու զվարճանում ա։ Բոլորի բերանին նրանց բարի գործերն ու անարատ հալալ սուրբ անկողինն ա լինում։ Օրերը գալիս են՝ անց կենում, թագուհին մի տղա էլ ա բերում։

Էդ վախտերը, մի իրիկուն, մի քանի փչացած ջահել տղերք քեֆ անելիս են լինում։ Նրանցից մեկն ասում ա, —թագավորի ու թագուհու բախտավորությունն էլ երկար չի քաշիլ։ Թագավորը տարին մեկ ա գնում թագուհու անկողինը։

—էդպես ա,—ասում ա մյուսը, —ասում են, հենց էս գիշերը նրանց ժամկետը լրանում ա։ Թագավորը պիտի գնա թագուհու անկողինը։

—Տղերք,—ասավ սրա կողքին նստողը,—ես էս գիշեր գնալու եմ թագուհուն խաբեմ։ Թե ես նրանց բախտավորությունը չքանդեմ, ես՝ ես չեմ։

Ընկերները ասին՝ ինչացո՞ւ ես դու, ին՞չ քու խելքի բանն, որ էդ անես։ Նա թե՝ ես էդ բանը թե գլուխ չբերեմ, ինձ շուն-շան որդի ասեք։ Ու մարջ ա գալի։

Էս փչացած, աննամուս տղեն գալիս ա ընկնում թագավորի ոտները։

—Տեր թագավոր, աչքիդ ու գլխիդ մատաղ,—ասում ա, —ես մի քյասիբ տղա եմ։ Մի սիրուն աղջիկ եմ սիրել, էս գիշեր գնալու եմ որ նշանը տամ։ Ամա էս շորերով ամաչում եմ գնամ։ Քու շորերիցը մի ձեռք տուր, հագնեմ, գնամ սիրածիս մոտ, ետ կգամ շորերդ կտամ քեզ։

Թագավորի մեղքը գալիս ա.—հայ գիտի,—ասում ա, —ես էլ եմ սրա օրին եղել՝ տկլոր, առանց լավ շորի։

Ու մի ձեռք իր շորերից տալիս ա էդ տղին։

Տղեն հագնում ա, գնում թագավորի շորերով ու անունով թագուհու անկողինը պղծում, ետ գալիս, շորերը տալիս թագավորին․

—Շնորհակալ եմ թագավոր, —ասում ա ու գնում կորչում։

Մի քիչ հետո թագավորը գնում ա թագուհու մոտ, դուռը ծեծում ա։

—էն ո՞վ ա,—ձեն ա տալիս թագուհին։

—Ես եմ, թագուհի ջան, դուռը բաց արա։

—Թագավոր, ի՞նչ եղավ քեզ, նոր չգնացի՞ր էստեղից։

Թագավորը գլխի ա ընկնում, որ միամիտ թագուհին խաբվել ա իրա շորերին, ու էդ բանի պատճառն էլ ինքն ա։

—Վա՜յ, մեջքս կոտրեց, թագուհի,—ասում ա ու վեր ընկնում։

Թագուհին դուռը բաց ա անում, տեսնում՝ թագավորի մեջքը կոտրել ա։

—Իմ անգին թագուհի,—ասում ա թագավորը,—քեզ շատ անչափ սիրելուց երկրորդ անգամ եկա, դրա համար աստծո պատիժը մեջքս կոտրեց։

Թագուհին վրա ա ընկնում մարդին, արտասուք թափում, օգնություն կանչում։ Պալատականները թագավորի համար բժիշկներ ու հայտնի գրբացներ են կանչում, ամեն տեսակ դեղ ու դարման են անում, ամա թագավորին լավանալու ճար չի լինում։

Էն օրվանից անց ա կենում ինն ամիս, ինն օր, ինը ժամ, ինը րոպե, թագուհին ծունկը գետնին ա տալիս, բերում ա երրորդ տղեն։ Խաբարը տանում են հիվանդ թագավորին, աչքալիս են տալիս թագուհու կողմից։

Էստեղ թագավորը գիր ա գրում թագուհուն, թե.

—Ես իմ երեք որդիներից մեկին զրկում եմ ժառանգությունից։ Գրի տակին ձեռք ա քաշում, կնիքը խփում, ձեռները ծալում դոշին, աչքերը գցում երկինք ու հոգին փչում։

Մինչև տղերանց հասնելը թագուհին ա երկիրը կառավարում։ Ուշք ու միտքը գցում ա իրա երեք տղի վրա, որ մեկը մյուսից լավն են լինում, խելոք ու սիրուն։ Համ էլ շատ ա միտք անում, թե ինչո՞ւ թագավորը տղերքից մեկին զրկեց ժառանգությունից։ Միտք ա անում, ամա գլխի չի ընկնում պատճառը։

Օրեր են էլի, գալիս, անց են կենում։ Տղերքը մեծանում են, հասնում են գահին նստելուն, ամա ոչ ոք չի կարում իմանա, թե դրանցից ո՞ր մեկն ա զրկված ժառանգությունից։ Թագուհին իմացած ա լինում, որ կողքի երկրի թագավորը մի շատ խելոք, իմաստուն ու աստվածավախ մարդ ա։ Երկրի բանիմաց մարդիկը խորհուրդ են տալիս, որ տղերքը գնան էդ թագավորի մոտ, բալքի նա մի բան գլխի ընկնի, մի ճամփա ցույց տա։

Տղերքը գնում են, հասնում էդ թագավորի դուռը։

—Բարով, հազար բարին եք եկել,—ասում ա էդ թագավորը,—ճամփա եք կտրել, բեզարել, սոել եք․ էսօր դինջացեք հաց կերեք, քնեք, առավոտը, որ աստծու լույսը բացվի, տենանք, թե ձեր դարդին ի՞նչ դարման կարվի։

Առավոտը տղերքը պատմում են թագավորին իրենք դարդը։ Թագավորն էլ պատմում ա իրա աղջկան, որ նրանց կտակի միտքը բաց անի։

Թագավորի աղջիկը, որ դուրս ա գալիս իրա սենյակիցը, քողը վրայից դեն ա նետում, նրա երեսի լույսիցը տղերքը աչքերը խուփ են անում՝ հենց իմանում են արեգակ ա դուրս եկել։

Թագավորի աղջիկն ասում ա.

—Ձեր ուզածը ես գիտեմ, հլա դեռ ինձ լսեք մի բան պատմեմ, հետո կմտածենք, թե ոնց անենք, որ դուզ ճամփեն գտնենք։

Մի օր մի քանի աղջիկ գնում են հանդը բոխ ու զոխ քաղելու։ Դրանցից մեկը մյուսներից ջոկվում ա, զոխ ու բոխ քաղելով շատ ա հեռանում, մին էլ մտիկ ա անում, տեսնում ա, որ մնացել ամենակ ու էստեղ մի չոբան ոչխար ա արածացնում։

Չոբանը տեսնում ա էս սիրուն աղջկան, քեֆը գալիս ա, սիրտը ցնծում ա, բռնում ա էդ սիրունին, որ սիրի, աղջիկը աղաչում ա.

—Չոբան ախպեր,—ասում ա,—ուխտ ունեմ արած, որ անարատ մնամ, սուրբ սրտով իմ թագին ու պսակին արժանի լինեմ։ Ես քեզ հաստատ խոսք եմ տալիս, որ իմ պսակի առաջին գիշերը, էլի էսպես մաքուր ու անարատ գամ քու մոտ։

Չոբանը էդ աղջկան հավատում ա ու բաց թողնում։

Ժամանակ ա անցնում։ Էս աղջիկը պսակվում ամի շատ լավ տղի հետ։ Առաջին գիշերը, երբ սրանք մտնում են իրանց սենյակը, աղջիկը սիրտը բաց ա անում տղի առաջ, իր գլխի եկածը պատմում.—Ոտիդ ու գլխիդ մատաղ, իմ տեր, թագ ու պսակ, ես չոբանին հաստատ խոսք եմ տվել, չեմ ուզում խոսքս կոտրել։ Բեր դու ինձ բաց թող, գնամ նրա մոտ։ Թե ինձ սիրում ես, մի թող, որ ես խոսքս գետին գցեմ, չոբանի մոտ անազնիվ դուրս գամ։

—Գնա,—ասում ա մարդը,—որ դու հաստատ խոսք ես տվել, չոբանն էլ քեզ հավատացել ա, քեզ բաց ա թողել, գնա քո ազնիվ խոսքը կատարի։

Ու անարատ բաց ա թողնում իր նորահարսին…

…Էստեղ թագավորի աղջիկը խոսքը կտրում ա ու դառնում մեծ աղբորը, հարցնում,—Ուղիղն ասա, թագավորի մեծ տղա, դու որ լինեիր էդ տղի տեղը, քու նշանածին, քու նորահարսին, քողն էլ երեսին բաց կթողնե՞իր։

—Իհարկե, բաց կթողնեի, որ չոբանը նրան հավատացել ա, նա էլ հաստատ խոսք ա տվել, էն նորափեսեն էդպես պիտի աներ։

Թագավորի աղջիկը լռում ա, հետո շարունակում․

—Էդ նորահարսը քողն երեսին, գնում ա հասնում չոբանի տուն, դուռը ծեծում․ «Չոբան ախպեր,—ասում ա,—ես իմ խոսքի տերն եմ, էս գիշեր պսակվեցի, իմ նշանածից իրավունք առա, անարատ եկել եմ քու մոտ, հիմի մնացել եմ քու խղճմտանքին, թե ուզում ես ինձ հոգեց-հոգի կորցնել, թե ուզում ես, որ իմ մարդը ամեն օր ինձ երեսծեծանք անի, թե ուզում ես, որ ես անբախտ լինեմ, ամեն օր աղի արտասուք թափեմ՝ կատարի քո կամքը։

Չոբանը զարմանում աէդ նորահարսի ու իր նորափեսի ազնվության վրա, սիրտը փուլ ա գալի, ասում ա,—դու իմ քույրն ես, իմ բերնի սրբությունն ես ու օրհնանք ես, գնա, քու մուրազին հասի։ Քու նշանածն էլ սրանից դենը իմ ախպերն ա։ Իմ դուռը միշտ բաց կլինի ձեր առաջ…

…Էստեղ թագավորի աղջիկը իր պատմությունը կտրում ա ու դառնում միջնեկ ախպորը հարցնում.

—Ուղիղն ասա, թագավորի միջնեկ տղա, դու որ լինեիր էն չոբանի տեղը, էն սիրուն նորահարսին, քողն երեսին, բաց կթողնե՞իր։

—Իհարկե, բաց կթողնեի։ Երբ որ նորահարսն ու փեսեն էնքան ազնիվ էին, որ մեկն իրա հաստատ խոսքի տերն էր, մյուսն էլ իր նշանածի խոսքը չկոտրեց, ազնիվ չոբանն էլ իր մարդկությունը ցույց տվեց, ես հո քարսիրտ չեմ, որ բաց չթողնեի։

Թագավորի աղջիկը էլի սուս կացավ, հետո շարունակեց․

—Նորարսը, չոբանից որ հեռացավ, վազեց, ինչքան ուժ ուներ, որ շուտ հասնի իր փեսին, էնա հասել էր քաղաքին, որ մի քանի լոթի տղերք նրա առաջը կտրեցին․ «Հիմի, որ իսկական քեֆ կանենք,—ասին,—որսը իրա ոտովն եկավ»։ Ուզեցին խայտառակ անեն։

Նորահարսը, քողն երեսին, նրանց ոտներն ընկավ․ «Ախպերտինք, ձեր ջանին ղուրբան, ձեր ոտին մատաղ, թողեք մի երկու խոսք ասեմ ու հետո ինչ ուզում եք, արեք»։

ՈՒ նա պատմեց իր գլխին եկածը, ասեց․ «Կամ ինձ էստեղ սաղ-սաղ թաղեցեք, կամ թողեք գնամ մուրազիս հասնեմ։

Որիդ քուր չունեք՝ ինձ քուր հաշվեցեք, որիդ էլ ունեք, մեկն էլ ավելացրեք»։

Էդ լոթիքը խղճացին նորահարսին ու բաց թողին։

Էստեղ թագավորի աղջիկը իր պատմությունը կտրում ա ու պուճուր ախպորը հարցնում․

—Ուղիղն ասա, թագավորի պուճուր տղա, դու որ լինեիր էն տղերանց տեղը, էն սիրուն հարսնացուին բաղ կթողնեի՞ր։

—Չէ, բաց չէի թողնի, ես զարմացել եմ էն նորափեսի վրա, որ սարսաղություն արավ, իր նորահարսին բաց թողեց կես գիշերին գնա չոբանի մոտը։ Չոբանն էլ սարսաղություն արավ, իր ոտով եկած որսը ձեռից բաց թողեց։ Էն լոթի քեֆ անող տղերքն էլ սարսաղություն արին, որ նրան բաց թողին։ Ես էդ բանը չէի անի։ Հլա մի ուզածս կանեի, հետո ինչ ուզում էր լիներ։

Թագավորի աղջիկը վեր ա կենում ու էդ տղին ասում.

—Ժառանգությունից զրկվածը հենց դու ես, որ կաս։ Դու խառնակ արյուն ունես, որ քեզ էդպես ա խոսացնել տալիս։ Դու էն թագի տակ երդում կերած հոր ու մոր հալալ տղեն չես։ Քու աշխարհ գալում կամ հերդ ա խաբված, կամ մերդ, կամ թե չէ՝ երկուսը միասին։ Հալբաթ թագավորին մի ուրիշը խաբել ա ու նրա անունով խաբել քո մորը։ Հենց էդ ա թագավորի մեջքը կոտրել։

—Ապրես աղջիկ ջան,—ասաց թագավորը,—շատ ճիշտ ես գտել զրկվածին։

Էստեղ վեր ա կենում թագավորի մեծ տղեն, էս թագավորի ձեռը պաչում ա, ասում.

—Տեր թագավոր, թե որ արժան կհամարես, խնդրում եմ քու աղջկա ձեռքն ինձ տաս։

Աղջիկն էլ տենելուն պես սիրահարվում ա մեծ ախպորը։ Թագավորը իր ձեռքով նրանց հարսանիքն անում ա ու մեծ բաժինքով ու դուժինքով ճանապարհ դնում։

Նրանք հասան իրանց մուրազին, դուք էլ հասնեք ձեր մուրազին։

Հայկական ժողովրդական հեքիաթ

Փակել